Coğrafiya müəllimlərin İşə Qəbulu – Online test

İzahı: Türk dünyasının coğrafiyası sinif 11. Bakı – 2010; Türk dünyası beynəlxalq və regioanl təşkilatlarda. əlavə məlumat üçün bax. Səh 40 MAİB – Mərkəzi Asiya İqtisadi Birliyi: – Mərkəz Asiyada yerləşən türk dövlətlərini və Tacikistanı birləşdirir. Qərargahı Astanada yerləşir. İƏT – İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı: – Təşkilata Azərbaycan, Qazaxıstan, Qirğızıstan, Əfqanıstan, İran, Pakistan, Tacikistan, Türkmənistan, Türkiyə, Özbəkistan daxildir. Qərargahı İstanbulda yerləşir. QDİƏT – Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı: – Qara dəniz hövzəsinin 11 ölkəsinin, o cümlədən Türkiyə və Azərbaycanın təmsil olunduğu təşilatdır. Qərargahı İstanbuldadır.

İzahı: Bax Dünyanın iqtisadi və sosial coğrafiyası. Bakı 2012. Səh 76.

İzahı: Bax Azərbaycan Respublikasının fiziki coğrafiyası sinif 8. Bakı – 2013 1. Geoloji quruluş və tektonik zonalar: Səh 13 2. İqlim tipləri: Səh 32 3. Atmosfer yağıntıları: Səh 29 Əlavə olaraq orta ümümtəhsil məktəblərin 8-ci sinfi üçün nəzərdə tutulmuş atlasa bax.

İzahı: Əlavə məlumat üçün orta ümümtəhsil məktəblərinin 8 – ci sinfi üçün nəzərdə tutulmuş atlada iqlim bölməsinə və Azərbaycan Respublikasının iqttisadi və sosial coğrafiyası (Bakı 2012) dərsliyinə bax.

İzahı: – Kolumbiya və Kolorado çayları dağ çaylarıdır. Dağ çayları axdıqları ərazidən axarkən çay dərələrində şiddətli yuyulma gedir. Terminlər ekzogen qrupa aid olmaqla çayların geoloji fəaliyyətinin məhsulu olmalıdır

İzahı: Dünyanın iqlim qurşaqları xəritəsinə və Orta ümümtəhsil məktəblərinin 7 – ci sinfinin Materiklər və Okeanlar coğrafiyası dərsliyinin Afrika bölməsinə bax.

İzahı: Yay otlaqları əsasən ölkəmizdə mütləq hündürlüyü 1600 – 1800 m – dən başlayaraq 3000 m – dək hissələri əhatə edir. Bunları biz meşə – çəmən, əsas olaraq isə subalp və alp çəmənlikləri adlandırırıq. Verilən cavablarda mütləq hündürlüyü 1600 – 3000 m aralığında yerləşən yalnız C distraktorundakı Vulkanik yayla və Zəngəzur silsiləsidir. Əlavə məluumat üçün bax. Azərbaycan respublikasının fiziki coğrafiyası dərsliyinə. Bakı 2013. Səh 70.

İzahı: Distraktorlardan yanlış olan 1və 6 – nı sildiyimiz təqdirdə doğru cavabın E bəndində olduğunu görürük.

İzahı: Əvvəlcə adları sadalanan ucqar nöqtələrin hansı materiklərə aid olduqların müəyyən edək. Qalyinas: – Cənubi Amerika – şimal Merçison: – Şimali Amerika – şimal York: – Avstraliya – şimal İynə: – Afrika – cənub Ben – Sekka: – Afrika – şimal

İzahı: Əvvəlcə adları sadalanan ucqar nöqtələrin hansı materiklərə aid olduqların müəyyən edək. Qalyinas: – Cənubi Amerika – şimal Merçison: – Şimali Amerika – şimal York: – Avstraliya – şimal İynə: – Afrika – cənub Ben – Sekka: – Afrika – şimal

İzahı: Bax Azərbaycan Respublikasının iqtisadi və sosial coğrafiyası. 8-ci sinif üçün dərslik. Bakı – 2012. “Yanacaq – energetika kompleksi”. Səh 23.

İzahı: Daş Salahlı yatağından hasil olunan faydalı qazıntı Bentonit gildir. Gil metal deyil, qeyri – üzvi mənşəli faydalı qazıntıdır. O zaman 1,4 və 5 cavabları silinir və ya bentonit gil bir cavabda mövcuddur. Cavab E bəndi.

İzahı: Heç bir təbii ehtiyyatın istifadəsini tamamilə dayandırmaq olmaz. Cavablara baxdığımızda 4
distraktorundakı “Meşə ehtiyyatlarından heç bir şəkildə istifadə etməyərək gələcək üçün saxlanması” anlayışı tamamiylə yanlış
olub, qurmuş olduğumuz çevrənin fikir bütövlüyünü pozur.

İzahı: Boksit, alunit, nefelin alüminium üçün xammal sayılır. Yüngül əlvan metal sayılan alüminiumun oksid və filiz halında istehsalı ilə məşğul olan ölkələr: – Braziliya, Surinam, Qayana, Dominikan, Yamayka, Qvineya. Əlavə məlumat üçün bax – Orta ümümtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün dərslik. Bakı 2012. Səh 56. Mövzu: – Emaledici sənaye.

İzahı: – Türk dünyasının Coğrafiyası. 11 – ci sinif üçün dərslik. Mövzu: – türk dünyasının iqlimi, daxili suları, torpaq və bitki örtüyü. Bakı 2010. Səh 26 Samara (Jiquli): – Tatarıstan, Çuvaş Çeboksarı: – Tatarıstan, Çuvaş Krasnoyarsk: – Xakasiya, Tıva Sayan – Şuşenskoye: – Xakasiya, Tıva

İzahı: 2,7 mlrd. + 0,7 mlrd. = 29,7 mlrd. 29,7 mlrd. – 0,7 mlrd. = 29 mlrd. 2,7 mlrd. – 0,7 mlrd. = 2 mlrd. 29,7 mlrd. —– 100% 2 mlrd. —— X% X = 6,7 %

İzahı: Xəritə – sxemə baxdığımız zaman 1,2,3,5,6
məntəqələrinin tropik xətləri ilə kəsildiyini görürük.
Deməli həmin məntəqələrdə səhra və yarımsəhra
landşaftının yaranma səbəbini ilboyu yüksək təzyiq və
enən hava kimi götürə bilərik. 4 və 7 məntəqələrində isə
yarımsəhra landşaftının yaranma səbəbi isə okeanlardan
uzaqlıq və ətrafının hündür dağlarla əhatə olunmasıdır.

İzahı: I,II,III ilə ifadə olunmuş materikləri və onlara aid olan doğru cavabları müəyyən edək. I – Şimali Amerika – Qərbində seysmkllik özünü aydın göstərir, tektonik çatlar və qeyzerlər mövcuddur. (And – Kordilyer geosinklinalı mövcuddur. Birada Yellouston milli parkında intensiv çökmə proseslərinin səbəblərindən biri də qeyzerlərdir). II – Afrika – Təbii artımı yüksək, əhalisi çoxmillətlidir, ən böyük xalqları ərəblər və yorubalardır; Kənd təsərrüfatında əsas yeri əkinçilik tutur, qitənin şərqində qəhvə, qərbində kakao becərilir.(bax Dünyanın iqtisadi və sosial coğrafiyası Bakı 2012. Səh 113) III – Avrasiya – Materikin adı ilə bağlı olan litosfer tavasından başqa, qonşuluğundakı tavaların da bir hissəsini əhatə edir: – Avrasiya litosfer tavası ilə yanaşı Çin – Koreya, Hind – Avstraliya və s. Litosfer tavaları ilə birləşmiş şkəkildədir. Ərazisində 2 nəhəng geosinklinal sahə – seysmik qurşaq mövcuddur: – Alp – Himalay və Sakit Okean “Odlu Halqa”sı.

İzahı: Əvvəlcə rəqəmlərlə kontur xəritəsi verilmiş ölkələri müəyyən edək:

I – Tiirkivə; 2 – Türkmənistan; 3 – Azərbaycan:

4 – Çin; 5 – Niger; 6 – Efiopiya;

Yerilmiş diaqrama baxdığımızda l – da şəhər əhalisinin payı ən yüksəkdir. I – ya uyğun olan Türkiyə və Azərbaycandır. B – də orta urbanizasiya səviyyəsi müşahidə olunan Türkmənistan və Çindir. B – də isə urbanizasiya səviyy əsi ən aşağı olan Niger və Efiopiyadır.

Qeyd: Əlavə məlumat üçün orta ümumtəhsil məktəblərinin

II və 9 – cu sinif üçün dərsliklərinə və atlasa bax.

Əvvəlcə rəqəmlərlə ifadə olunmuş ölkələri müəyyən edək.

I – Braziliya; 2 – Sudan; 3 – Hindistan: 4 – Anqola; 5 – Tanzaniya; 6 – Monqolustan

Sizal bitkisi – isti və rütühətli coğrafi şəraiti sevir, su hopdurma qabiliyyətinə malikdir. Gəmiçilikdə və kağız istehsalında istifadə edilir.

Banıbuk bitkisi – rütubətli və isti iqlim şəraitində yetişir. Gəmiçilikdə və kağız istehsalında istifadə olunur.

Xəritədə verilmiş ölkələrdən yalnız 2 və 6 – da bu bitkiləri yetişdirmək olmaz.

Beləliklə kağız istehsalında I və 5 – də sizaldan, 3 – də isə bamhuktan istifadə olunur.

İzahı: Yerilmiş xəritə sxemdə işarələnmiş ərazilər ölkəmizdə dağətəyi maili düzənlikləri və alçaqdağlığı əhatə edir. Yalnız Talış dağlarında yuxarı qalxdıqca yağıntının miqdarı azaldığı üçün burada yağıntının miqdarı 400 – 600 mm təxminən 1500 – 2000 m – də özünü göstərir.

Qeyd. Əlavə məlumat üçün orta ümumtəhsil məktəblərinin 8 – ci sinif üçün dərsliyinə və atlasına bax.

İzahı: Bu sualda doğru cavabı müəyyən etmək üçün verilmiş torpaqların aid olduğu iqlim qurşaqlarını və ya onların yer kürəsinin quru səthində əhatə etdiyi əraziləri bilmək vacibdir.

1. Qırmızı torpaqlar- Ekvatorial, subekvatorial, musson

2. Qonur torpaqlar- Subekvatorial, mülayim

3. Qara torpaqlar- Mülayim, subtropik

4. Boz və şoran torpaqlar – Mülayim, subtropik

5. Subasar torpaqları – Düzəlikdən axan çay subasarları

6. Tundra torpaqları – Subarktik

7. Dağ torpaqları – 700 m – dan hündür ərazilər X. I’odzol və bataqlıq torpaqları – Mülayim

9. Şabalıdı torpaqlar – Mülayim, subtropik kontinental

10. İbtidai torpaqlar- Arktik, antarktik

Qeyd: Olavə məlumat üçün orta ümumtəhsil məktəblərinin 7 – ci sinif üçün dərsliyinə və atlasına bax.

İzahı: Cavablara diqqət etdiyimiz zaman bütüıı

məntəqələrin Kiçik Qafqaz təbii vilayətinə aid edildiyini aydın görürük. Ölkəmizdə digər dağlıq ərazilərdə olduğu kimi Kiçik Qafqaz təbii vilayətində də əsas iqlim göstəriciləri yüksəklik üzrə dəyişir. Burada dağətəyi və alçaq dağlıqda qışı quraq keçən mülayim – isti, ortadağlıqda qışı quraq keçən soyuq, yüksək dağlıqda isə dağ – tundra iqlimi hakimdir. Havanın orta illik temperaturu dağətəyində 10° C’ olduğu halda, yüksək dağlıqda 0° C və aşağıdır. Yağıntıların miqdarı yüksəkliyə uyğun olaraq dəyişir.

Adları verilmiş məntəqələrin mütləq hündürlüyünü bilmək vacibdir.

1. l.açın- 1152 m:

2. Göygöl – 1612 ın:

3. Şuşa – 1358 m;

4. İstisu – 2294 m:

Qeyd: Əlavə məlumat üçün orta ümumtəhsil məktəblərinin 8 – ci sinif üçün dərsliyinə və atlasına bax.

İzahı: Bildiyimi/ kimi dünya elektrik enerjisinin istehsalının çox hissəsi mazut, kömür, təbii qaz, qismən də yanar şist və torfla işləyən İES – lərin payına düşür. İES – larin mövcudluğunu bilmək üçün ərazinin təbii chtiyyatlarına diqqət etmək lazımdır. SES – lər isə əsasən su sərfi böyük, holsulu və eyni zamanda mənimsənilməsi asan olan düzən ərazilərdən keçən çayların üzərində tikilir. SES – lərin mövcudluğunu müəyyən etmək üçün ərazinin iqliminə və relyefinə diqqət etmək lazımdır. AES- lər isə enerji xammalı ilə zəif təmin olunmuş, lakin enerjiyə böyük ehtiyyacı olan ərazilərdə tikilir.

Dünya elektrik enerjisində İES – lər – 62%, SES – lər -20%, AES – lər təqribən 17% təşkil edir. Cədvəli təqdim edirik.

İzahı: İlk öncə verilmiş şərti işarələrin hansı faydalı qazıntını ifadə etdiyini müəyyən edək.

I. Yanar şist

II. Qlauber duzu

III. Almaz

IV. Xromit filizləri

Belə nəticəyə gəlirik ki, Estoniyada yanar şist, Türkmənistanda qlauber duzu. Saxa – Yakitiyada almaz. Albaniyada isə xromit filizləri hasil olunur.

Qeyd: Əlavə məlumat üçün orta ümumtəhsil məktəblərinin II və 9 – cu sinif üçün dərsliklərinə və atlasa bax.

Qeyd: Olava məlumat üçün orta ümumtəhsil məktəblərinin 9 – cu sinif üçün dərsliklərinə və atlasa bax.

İzahı: Xəritədə işarələnmiş hissələrlə yanaşı testin cavab distraktorlarına da diqqət edək.

1. Seysmiklik Afrika materikinin qərb sahilboyunu əhatə etmir.

2. Mərkəzi Amerikanın, Afrika materikinin, Ərəbistan yarımadasının sahilyanı hissələrində su hövzələrində çoxlu qurğuların olması bu hissələrdən bəzi dəniz canlılarını “qaçırmışdır”.

3. Məişət tullantıları ilə çirklənmiş çaylarda çirklənmə səviyyəsinin okeana bu qədər təsir etməsi qeyri -mümkündür.

4. Konkret dəniz sahələrində təbii ehtiyy atların XXI əsrin ortaları üçün tükənməsi kimi bir proqnoz mövcud deyil. Verilmiş hissələrdə həm neft hasilatı, həm də neftin daşınması mövcud olduğu üçün həm tankerlərdən, həm də buruqlardan sızan neft layları tez – tez okeanın məhz bu hissələrində geniş miqyaslı örtük yaradır.

İzahı: Əvvəlcə türk xalqlarının məcburi köçmə və

sürgünlərə məruz qaldığı ölkələri müəyyən edək. Bu ölkələr Gürcüstan, Ermənistan və Ukrayna respublikalarıdır.

> Məhsəti türkləri Gürcüstandan Orta Asiyaya, sonradan da Orta Asiyadan müxtəlif ərazilərə məcburi köçürülmüşdür.

> Ermənistan ərazisindən azərbaycanlılar min illər boyu yaşadıqları ərazilərdən XA əsrdə iki dəfə məcburi köçmələrə məruz qalmışlar.

> Krım tatarları Ukraynadan 1994 – cü ildə məcburi köçməyə nıəruz qalmışlar.

İndi isə Gürcüstan. Ermənistan və Ukrayna Respublikaların aid olan xüsusiyyətləri müəyyən edək:

1. Gürcüstan Respublikası – İdarə olunnuı forması respublika, inzibati ərazi quruluşu unitardır; Qaqra və Pitsunda turizm -rekreasiya kompleksləri mövcuddur; Ölkə daxilində Abxaziya, Ac arıs tan Respublikaları və Cənubi Osetiya milli bölgəsi mövcuddur:

2. Ermənistan Respublikası – İdarə olunma forması respublika, inzibati ərazi quruluşu unitardır; Energetika resursları zəif, şəhər əhalisinin payı yüksək, təbii artımı aşağı, emiqrasiyası güclüdür;

3. Ukrayna Respublikası – İdarə olunnuı forması respublika, inzibati ərazi quruluşu unitardır; Dağ – mədən maşınları istehsalı inkişaf etmişdir;

Qeyd: Əlavə məlumat üçün orta ümumtəhsil məktəblərinin 9 – cu və 11 – ci sinif üçün dərsliklərinə və atlasa bax.

Qeyd: Əlavə məlumat üçün orta ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinif üçün dərsliklərinə və atlasa baxın.

İzahı: Cavab distraktorlarında adları sadalanan bütün dağların yerləşdiyi regionları müəyyən edək:

1. Cuqcur dağları – Şimal Şərqi Asiya (l zaq Şərq)

2. Alatau dağları – Mərkəzi Asiya

3. Qat dağları – Cənubi Asiya (Hindistan yarımadası (qərb və şərq sahilboyu))

4. Sudet dağları – Mərkəzi Avropa

5. Koryak dağları – Şərqi Asiya (Kamçatka yarımadası)

6. Stanovoy dağları – Şərqi Asiya (Şərqi Sibir)

7. Reyn Şist dağları- Orta Avropa

8. Sahil dağları – Şimali Amerika (materikin qərbi)

9. Filizli dağlar – Orta Avropa

10. Sudet dağları – Orta Avropa

11. Yablonovoy dağları – Şərqi Asiya (Şərqi Sibir)

Qeyd: Əlavə məlumat üçün orta ümumtəhsil məktəblərinin 7- ei və 11 – ei sinif üçün dərsliklərinə və atlasa bax.

İzahı: Verilmiş bütün dağların ərazisində yerləşdiyi ölkələri müəyyən edək.

1. Karpat dağları – Slovakiya, Macarıstan. Polşa, ukrayna, Rumıniya, Serbiya, Avstriya;

2. Pamir dağları – Tacikistan, Çin, Qırğızıstan

3. Tyan – Şan dağları – Özbəkistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan,Çin

4. Himalay dağları – Pakistan, Hindistan, Çin, Nepal,Butan

Qeyd: Əlavə məlumat üçün orta ümumtəhsil məktəblərinin 7, 9, 10 və 11 – ci sinif üçün dərsliklərinə və atlasa bax.

İzahat: Düzgün cavab B-dir. Tapşırıqda iki söz verilib: “ləçək – çiçək”. Bu sözlər arasında münasibət belədir: tamın hissəsi – tam. Yəni “ləçək” (tamın hissəsi) “çiçəyin” (tamın) bir hissəsidir. Beləliklə, bu məntiqi əlaqəyə analoji olan cavab variantını tapmalıyıq. E cavab variantında “əl – barmaq” sözləri arasında münasibət “tam – tamın hissəsi”-dir, yəni eyni məntiqi əlaqədir, lakin sözlər arasında ardıcıllığı nəzərə alsaq, bu, düzgün cavab deyil. Sözlər arasında ardıcıllığın vacib olmasını nəzərə alsaq, B cavab variantı – “burun – baş” bu əlaqəyə analoji olan yeganə cavab variantıdır. 

İzahat: Düzgün cavab E-dir. Tapşırıqda verilən «insan – beyin» sözləri arasında məntiqi əlaqə var: beyin insan orqanizmində müəyyən funksiyaları yerinə yetirir. Birinci iki söz arasında məntiqi əlaqəyə əsaslanaraq, analogiyaya görə üçüncü sözə uyğun olanı seçmək lazımdır. Birinci söz cütünə analoji olaraq, ikinci söz cütünü tamamlayan yeganə cavab variantı E – “prosessor”-dur. Yəni, əgər beyin insan orqanizmində müəyyən funksiyaları yerinə yetirirsə, kompyuterdə oxşar funksiyaları prosessor yerinə yetirir.

İzahat: Düzgün cavab B-dir. Tapşırıqda verilən sözlərdə hərf sırasını düzəltdikdə yeddinci, iyirmi, ikinci, birinci, beşinci sözləri alınır. Bu sözlər arasında yalnız iyirmi miqdar sayı, digərləri isə sıra saylarıdır.

İzahat: Düzgün cavab A-dır. Mətndə verilənlərə görə, üç qardaş müxtəlif universitetlərdə müxtəlif fənləri tədris edirlər. Qardaşlardan heç biri A-da tarixi tədris etmir. “B-də işləyən şəxs iqtisadiyyatı tədris edir” hökmündən belə nəticə çıxır ki, A-da işləyən iqtisadiyyatı da tədris etmir. Deməli, A-da işləyən biologiyanı tədris edir. İsgəndər A-da işləmədiyinə, Cavid isə biologiyanı tədris etmədiyinə görə məlum olur ki, Samir A-da biologiyanı tədris edir. Aşağıdakı kimi cədvəl qurub, mətndə verilənlərə müvafiq olaraq xanalarda “–” və ya “+” işarələri qoymaqla da məsələni həll etmək mümkündür.

İzahat: Düzgün cavab В-dir. Yaşıl rəngli binaların nömrələri tək rəqəm olduğuna görə 1, 3, 5, 7 və 9 nömrəli binalardan üçü yaşıl olmalıdır (3). III bina qırmızı rəngdədir (1). I bina da yaşıl rəngli ola bilməz, çünki elə olsa idi, VI bina da yaşıl olmalı idi (2). Bu isə verilənlərə ziddir (3). Deməli, 5, 7 və 9 nömrəli binalar yaşıl rəngdədir. Digər 4 cavab variantlarının doğru və ya yanlış olması məlum deyil. Bunu müəyyənləşdirmək üçün verilmiş mətndəki məlumat kifayət etmir. Mətndə verilənləri aşağıdakı kimi cədvəldə qeyd etməklə də görmək olar ki, verilmiş cavab variantları arasında mütləq doğru olanı B-dir

İzahat: Düzgün cavab A-dır. Verilmiş mətn digər dörd nəticəyə gəlməyə əsas vermir.