Buraxılış sınaq imtahanı. IX SİNİF (2018)

Noyabr 21, 2017Yanvar 4, 2018 tehsilim.info

DÖVLƏT İMTAHAN MƏRKƏZİ ÜMUMİ ORTA (9-illik) TƏHSİL SƏVİYYƏSİ ÜZRƏ BURAXILIŞ İMTAHANININ I MƏRHƏLƏSİNİN SINAQ İMTAHANI.
Test sualları TQDK-nın ictimaiyətə paylaşdığı suallar əsasında hazırlanmışdır.

Mətni diqqətlə oxuyun və 1-5-cu tapşırıqları mətn əsasında cavablandırın.
Sözün yeri

Kainatda olan canlıların ən alisi, ən mükəmməli insandır. Əbəs yerə deyilməyib ki, Yer üzünün əşrəfi insandır. İnsan digər canlılardan fərqli olaraq, şüurludur. Bu da insanı bütün canlı
varlıqlardan yüksəkdə tutur. İnsanlar əməlinə, xarakterinə, mənəvi keyfiyyətlərinə görə müxtəlifdirlər.
Bir gün məşhur filosof Platona kiminsə onu təriflədiyini çatdırırlar. O deyir:
– Görəsən, dilimdən hansı nöqsanlı söz çıxıb ki, belə cahil adam məni tərifləyir?
İnsanı fərqləndirən vacib xüsusiyyətlərdən biri onun danışığı, dilindən çıxardığı sözün yerini bilməsidir. İnsanın başına hər iş dilinin ucbatından gəlir.
Günlərin birində biri dünyagörmüş qocanın yanına gəlir¹ və deyir:
– Deyirlər k i, m ən danışığımı bilmirəm, yerli-yersiz hər kəsin qəlbinə dəyirəm. Bilirəm ki, onlar haqlıdırlar. Hiss edirəm ki, çox vaxt dilimi dinc saxlaya bilməməyim, işlətdiyim biçimsiz
sözlər çoxlarının qəlbini qırıb². Xahiş edirəm, .................. . Səhvlərimi düzəltmək istəyirəm.
Qoca düşünür, sonra evdən bir yastıq gətirib3 adama verir və deyir:
– Al bunu, çıx [evin başına], yastığı aç, içindəki tükləri yerə boşalt, bura qayıt.
Həmin adam məsələnin asan həll olunacağından xoşhal olub dama çıxır, yastığın tüklərini ətrafa səpələyir, sevincək müdrikin yanına qayıdır. Qoca deyir:
– İndi bütün tükləri yığ, mənə gətir.
Adamın təəccübdən gözləri böyüyür:
– Bu qədər xırda tükləri necə yığmaq olar?
Qoca deyir:
– Söz də belədir. Ağızdan çıxarsa, yığa bilməzsən. Çalış ağzından bişməmiş söz çıxarma.
Qocanın bu sözləri adama dərs olur. O gündən ciddi şəkildə ağzına sahiblik etməyə çalışır.
Həqiqətən, insan danışığına diqqət etməlidir. Qəlb sındırmaq, ürək bulandırmaq5 cahillik əlamətidir.

Sual 1: Mətndə tünd-qara hərflərlə yazılmış ifadəni verilmiş ifadələrin hansı ilə əvəz etmək olar?
1. razı qalıb
2. ehtiyat edib
3. məmnun olub
4. bədgüman olub

A.1,4

B.2,4

C.1,3

D.2,3

E.1,2

2. Hansı fikir mətnə əlavə edilsə, tərkib hissələri arasındakı əlaqə pozular?

A.Doğrudan da insan qiymətli varlıqdır

B.Axı mən fikirlərimi ifadə edəndə diqqətli olmağa çalışıram.

C.Bu da insan üçün mənfi keyfiyyətdir

D.Verilən məsləhət nəticəsiz qalır.

E.Xarakterlərin müxtəlifliyi insanları fərqləndirir

3. Mətndə hansı suala cavab yoxdur?

A.Müdrik insanın hansı xasiyyəti xoşagələn deyildi?

B.İnsanlar səhvlərini düzəltmək istəyində olurmu?

C.İnsanlar nə ilə müqayisə olunur?

D.Bəzən insanların qəlbinin sınmasına nə səbəb olur?

E.İnsanlar hansı baxımdan bir-birindən fərqlənirlər?

4. Hansı fikri nöqtələrin yerinə yazmaqla mətni genişləndirmək olmaz?

A.Müdrik insan kimi mənə kömək edin.

B.Mənə mane olmağa çalışmayın.

C.Mənə yol göstərin.

D.Məsləhətinizi məndən əsirgəməyin.

E.Mənə yardım edin.

5. Hansı atalar sözləri mətndəki əsas fikri ifadə edir?
1. Deyilən söz geri qayıtmaz.
2. Bulanıq suda balıq tutmazlar.
3. Söz bir olsa, zərbi kərən sındırar.
4. Hər sözün öz məqamı var.

A.1,4

B.2,3

C.2,4

D.1,3

E.3,4

Mətni diqqətlə oxuyun və 6-10-cu tapşırıqları mətn əsasında cavablandırın.Mənəvi saflıq

Yer üzü möcüzələrlə doludur. İnsan kainatın ən mükəmməl möcüzəsi olduğu qədər də sirli varlıqdır. Müdriklərdən biri deyir: “Dünyada ən ədalətli paylanan ağıldır, çünki hər kəs pulun, vaxtın və sairənin azlığından şikayətlənir, amma heç kəs ağlının azlığından şikayətlənmir”. Özünü hamıdan ağıllı saymaq cahillikdir.
Bir gün məşhur filosof Platondan soruşurlar:
– Nə üçün müəlliminə atandan çox hörmət göstərirsən?
O deyir:
– Çünki atam məni göydən yerə endirmişdir, nəsihətlər verən müəllimim isə yerdən göyə qaldırır.
Həqiqətən, müdrik insanlar zəngin mənəvi keyfiyyətlərə malikdirlər. Onlardan bəhrələnmək həmişə lazımdır.
Günlərin birində bir baba nəvəsi ilə çay kənarına xərçəng ovlamağa gedir¹. Nəvə toru suya atır, tora bir xərçəng düşür. Baba xərçəngi çıxarıb vedrəyə qoyur və ağzını bağlayır. Nəvə ikinci xərçəngi tutur. Baba bu xərçəngi də tordan çıxarır, qapağı açır və xərçəngi vedrəyə tullayır, lakin bu dəfə vedrənin ağzını örtmür. Nəvə soruşur:
– Baba, niyə bayaq xərçəng tək olanda vedrənin qapağını möhkəm-möhkəm örtdün, iki xərçəng olanda vedrəni daha da kip qapatmaqdansa açıq saxladın.
Baba deyir:
– Xərçəng qəribə məxluqdur. Cüt olanda biri dırmaşıb canını qurtarmaq² istəyəndə, digəri onun ayağından aşağı çəkir ki, xilas olmasın. Bir-birilərini aşağı çəkdikləri üçün ................. . Beləliklə, paxıllıq onları məhv edir.
Bəzən xərçəng xislətli insanlar da olur. Birinə dayaq olmaqdan³, əl uzatmaqdansa, ayağından çəkir, yolunu bağlayırlar.
İnsan ağıllı məsləhəti dinləməli4, içindəki pislikdən, kin-küdurətdən azad olmalı5, özünü nəfsinə hakim etməlidir. İnsan mənəvi aləmini paklaşdırmağa can atsa, yer üzü cənnət olar.

Sual 6: Mətndə tünd-qara hərflərlə yazılmış sözü verilmiş ifadələrin hansı ilə əvəz etmək olar?
1. faydalanmaq 2. fərəhlənmək 3. qürurlanmaq 4. öyrənmək

A.2,4

B.2,3

C.1,4

D.1,3

E.1,2

7. Hansı fikir mətnə əlavə edilsə, tərkib hissələri arasındakı əlaqə pozular?

A.Yaxşı nəsihət qızıldan da qiymətlidir.

B.Bilmədiyini öyrənmək eyib deyil.

C.İnsanın içindəki paxıllıq və həsəd ən çox onun özünə zərər verir.

D.Kinli insanlar bəşəriyyətdə faciələrə də səbəb olur.

E.Hava çiskinli olduğundan ov baş tutmur.

8. Mətndə hansı suala cavab yoxdur?

A.Həyatda xoşbəxtliyə necə nail olmaq olar?

B.Platon müəllimini necə qiymətləndirirdi?

C.Məşhur filosoflar bir-birinə nə məsləhət görürlər?

D.İnsan özünü daxilən paklaşdıra bilərmi?

E.Vedrədə bir xərçəng olarsa, onu qorumağa ehtiyac varmı?

9. Hansı fikri nöqtələrin yerinə yazmaqla mətni genişləndirmək olmaz?

A.açıq qalsa da, olar.

B.ağızlarını bağlamaq lazım gəlmir.

C.vedrəni bağlamağa ehtiyac qalmır.

D.vedrəni örtmək vacibdir.

E.qapaq lazım olmur.

10. Hansı atalar sözləri mətndəki əsas fikri ifadə edir?
1. Əsl zəngin insan kamil olandır.
2. Söz sahibinin dustağıdır, sahibi sözün dustağı.
3. İbrət almağı bacaran insan xoşbəxt olur.
4. Həyatda hədəflərə çatmaq üçün güclü olmaq lazımdır.

A.2,4

B.1,3

C.2,3

D.1,4

E.1,2

11.

Mətni diqqətlə oxuyun və 11-15-ci tapşırıqları mətn əsasında cavablandırın.

“Bəhlul” jurnalı

“Molla Nəsrəddin” jurnalından sonra Azərbaycanda çıxan¹ ilk satirik jurnallardan biri də “Bəhlul”dur. Jurnalın adı xalq içərisində müdrik² fikir və hikmətli ifadələri ilə məşhur olan Bəhlul Danəndədən götürülmüşdür. Harun ər-Rəşidin qardaşı olan Bəhlulun tarixi şəxsiyyət olmasına baxmayaraq, o, Yaxın Şərqdə Molla Nəsrəddin kimi əfsanələşdirilmişdir.
Jurnalın ilk nömrəsi 1907-ci il may ayının 19-da Bakı şəhərində “Kaspi” mətbəəsində nəşr edilmişdir. Redaktoru Azərbaycanın görkəmli inqilabçı və maarifpərvər xadimlərindən olan Ələsgər Əliyev idi. O, daim mətbuatda inqilabi-publisistik məqalələrlə çıxış edirdi.
“Bəhlul”un ayda iki nömrəsi buraxılırdı. Jurnalın cəmi doqquz nömrəsi çıxmışdır. Az müddət davam etməsinə baxmayaraq, “Bəhlul” Azərbaycan mətbuatını və ədəbiyyatı tarixini öyrənmək³ üçün əhəmiyyətlidir.
“Bəhlul” forma etibarı ilə “Molla Nəsrəddin”ə bənzəyirdi. Jurnalda şəkillər, felyetonlar, satirik şeir, bilməli xəbərlər, teleqraf xəbərləri, lüğət, tapmaca və başqa yazılar dərc olunurdu. Jurnalın nömrələrində “Molla Nəsrəddin”ə dair maraqlı materiallar verilmişdir.
“Bəhlul” və “Molla Nəsrəddin” jurnallarının əməkdaşları arasında sıx əlaqə yaranmışdı4. Jurnalın redaktoru M.Ə.Sabirin yüksək istedadını nəzərə alıb onu jurnalla əməkdaşlığa dəvət etmişdir.
“Bəhlul”un nəşri də dəfələrlə dayandırılmışdır. Lakin irticanın təqibi “Bəhlul”u öz yolundan döndərə bilmirdi. Onun “Camaata” adlı müraciətində “Molla Nəsrəddin”in bütün islam aləmində ən qabaqcıl ideyaları ▲təbliğ etdiyi və məhz bu səbəbdən mürtəce qüvvələrin onu dağıtmaq, məhv etmək5 istədiklərini bildirirdi. Jurnal “Oyanın! Oyanın!” – deyə xalqa xitabında “Molla Nəsrəddin”i qorumağa çağırırdı.

Sual 11: Verilmiş fikirlərdən hansıların mətnin əsas hissəsinə aid olduğunu müəyyən edin.
1. Jurnalın səhifələrində müxtəlif məzmunlu yazılar dərc olunurdu.
2. İrticaçı qüvvələr maarifpərvər jurnalları təqib etsələr də, məhv edə bilmirdilər.
3. Satirik jurnalların əməkdaşları bir-birləri ilə əməkdaşlıq edirdilər.
4.Jurnal xalqı “Molla Nəsrəddin”i qorumağa çağırırdı.

A.1,4

B.2,3

C.1,3

D.2,4

E.1,2

12. Hansı nümunə qarşısında ▲ işarəsi qoyulmuş sözün şərhinə uyğundur?

A.O, xalqının mədəniyyəti haqqında məlumat yayırdı.

B.Aşpaz xəmiri nazik yayırdı.

C.Bitkilərin xoş ətri hər tərəfə yayılırdı.

D.Arif dostunu dərs oxumağa təşviq edirdi.

E.Müəllimimiz bizi bu işdən yayındırırdı.

13. Mətndə tünd-qara hərflərlə verilmiş sözün kontekstə uyğun mənasını müəyyənləşdirin.
1. sorğu 2. məlumat 3. bilik 4. informasiya

A.1,4

B.2,3

C.1,3

D.1,2

E.2,4

14. Mətndə altından xətt çəkilmiş sözün mənasını və həmin mənaya uyğun nümunəni müəyyən edin.

A.Həqiqi mənadadır; Məsələnin həlli yolu araşdırıldı.

B.Məcazi mənadadır; Bəzi gənc yazarlar M.Ə.Sabirin yolunu tutdular.

C.Həqiqi mənadadır; Maşın yolun kənarında dayandı.

D.Məcazi mənadadır; Tut ağacının yetişmiş meyvələri yola tökülürdü.

E.Həqiqi mənadadır; Milli qəhrəmanlarımız şanlı həyat yolu keçmişlər.

15. Mətnə görə doğru fikirlərdir:
1. Bütün maarifçi yazarlar əsərlərini yalnız “Molla Nəsrəddin” və “Bəhlul”da nəşr etdirirdilər.
2. Jurnalda həm şəkillər, həm də ciddi məqalələr dərc olunurdu.
3. Digər məcmuələr kimi “Bəhlul” da təqibə məruz qalırdı.
4. “Molla Nəsrəddin” və “Bəhlul”un redaktoru eyni adam idi.

A.1,2

B.3,4

C.1,4

D.1,3

E.2,3

16.

Mətni diqqətlə oxuyun və 16-20-ci tapşırıqları mətn əsasında cavablandırın.

“Zənbur” jurnalı

Azərbaycan mətbuatı tarixində silinməz izlər¹ buraxan “Molla Nəsrəddin” jurnalından sonra nəşr olunan bir çox qəzet və jurnallar onun ənənələrinə sadiq qalmışlar. Bunlardan biri də “Zənbur”
jurnalı idi.
1909-cu il martın 13-də Bakı şəhərində “Zənbur” jurnalının birinci nömrəsi² çapdan çıxdı. Jurnal forması, tərtibatı cəhətdən “Molla Nəsrəddin” jurnalına ▲ bənzəyirdi. Burada verilən materiallar
“Kaspi” qəzetinin mətbəəsində çap olunurdu.
“Zənbur” jurnalı müxtəlif felyetonlar, xəbərlər, karikaturalar və sairədən geniş istifadə edirdi.
Jurnal sadə Azərbaycan dilində yazmağı əsas məqsəd götürmüşdü. İkinci nömrədə verilmiş “Poçta qutusu”nda burjua ziyalılarının ədəbi dili qəlizləşdirmək kimi zərərli³ meyilləri əleyhinə kəskin çıxışlar edilirdi.
İctimai ideyaları hamının başa düşdüyü sadə Azərbaycan dilində ifadə etmək jurnalın əsas amalı olmuşdur.
Jurnalda “Molla Nəsrəddin”in siyasi xətti çox cəsarətlə müdafiə edilmişdir. Hətta o, açıq şəkildə “Molla Nəsrəddin”i bir çox hücumlardan müdafiə edib qorumağa da çalışmışdır.
Avamlığı, geriliyi təsirli üsullarla tənqid edən jurnal mədəni, iqtisadi cəhətdən irəlidə olan xalqlardan ibrət götürməyi4 tövsiyə edirdi.
“Molla Nəsrəddin” jurnalının ənənələrinə uyğun olaraq, “Zənbur” mövhumat və cəhalətin törətdiyi bəlalardan xalqı uzaqlaşdırmağa səy göstərirdi. Azərbaycan xalqı içərisində maarif,
tərəqqi toxumu səpirdi5. Bəzən jurnalın bütöv səhifələri bu mövzuda yazılmış materiallardan ibarət olurdu.
Mətbuat aləmində müxtəlif məsələlər ətrafında gedən ideoloji mübarizədə cəsarətli fikirləri ilə
“Zənbur” jurnalı mətbuat tariximizdə özünəməxsus mövqeyini təsdiq etmişdir.

Sual 16: Verilmiş fikirlərdən hansılarının mətnin əsas hissəsinə aid olduğunu müəyyən edin.
1. Jurnalın “Molla Nəsrəddin”ə sadiqliyini sübut edən faktlardan biri mollanəsrəddinçilərin
yazılarının burada çap olunması idi.
2. Mövhumata qarşı mübarizə aparırdı.
3. Jurnal az bir müddətdə nəşr olunmasına baxmayaraq, geniş oxucu kütləsinin qəlbində dərin izlər buraxmışdır.
4. Jurnalın dili xalq danışıq dilinə yaxın idi.

A.1,3

B.2,4

C.1,4

D.2,3

E.1,2

17. Hansı nümunə qarşısında ▲ işarəsi qoyulmuş sözün şərhinə uyğundur?

A.Nənə toxuduğu coraba baxaraq nəvəsini oxşayırdı.

B.Payız küləyinin ilıq nəfəsi insanın ruhunu oxşayırdı.

C.İlk baxışda o, yaxşı adama oxşayırdı.

D.Günəşin şüaları Sonanın ipək saçlarını oxşayırdı.

E.Analar həm şəhid oğullarımızla fəxr edir, həm də yanıqlı səslə onları oxşayırdılar.

18. Mətndə tünd-qara hərflərlə verilmiş sözün kontekstə uyğun mənasını müəyyənləşdirin.
1. Məcmuə 2. Qəzet 3. Rubrika 4. Dərgi

A.1,2

B.1,3

C.1,4

D.2,4

E.2,3

19. Mətndə altından xətt çəkilmiş sözün mənasını və həmin mənaya uyğun nümunəni müəyyən edin.

A.Həqiqi mənadadır; Dostlarımızın tutduğu xətti biz də dəstəkləməliyik.

B.Məcazi mənadadır; Dərnəklərin fəaliyyət xətti təqdir olunmuşdur.

C.Həqiqi mənadadır; Əsərin süjet xətti çoxşaxəlidir

D.Məcazi mənadadır; Vüqar lazımi sözlərin altından düz xətt çəkmişdi.

E.Həqiqi mənadadır; Səhifədəki şəkillər rəngli xətlərlə əlaqələndirilmişdi.

20. Mətnə görə doğru fikirlərdir:
1. “Zənbur” Azərbaycanda ilk rəngli jurnaldır.
2. Yalnız gənc maarifçilər əsərlərini “Zənbur”da dərc etdirirdilər.
3. Jurnallarda karikaturalar da dərc olunur.
4. Müxtəlif jurnallar ideyaca yaxın ola bilər.

A.2,3

B.1,3

C.2,4

D.1,2

E.3,4